Казанга 1000 ел, дип кем ђйтте?

Табылдыкларныћ датасын аларны ачыклаган археологлар гына тњгел, Тарих институты, Казан университеты коллегалары да, башка белгечлђр дђ билгелђде.  Мђсђлђн, чех тђћкђсен чехлар љйрђнде, венгр тибындагы ат дирбиясенећ каешына беркетелђ торган бронза ќайланманы Будапештта тикшерделђр, хатын-кыз муенсасын Берлинныћ Гумбольдт университетыннан Йохан Кальмер љйрђнде. Казанныћ яшенђ кагылышлы табылдыкларны љйрђнњгђ без Россиянећ 20 шђџђреннђн џђм дљньяныћ 22 иленнђн белгечлђрне ќђлеп иттек.

Ђмма табылдыклар – эшнећ башы гына. Аларны, бђлки, ташлап та китеп буладыр, ђ менђ культура катламы белђн нишлђргђ? Књз алдыгызга китерегез, ќирне казыйбыз, 20нче гасыр, 19 нчы гасыр катламын књрђбез, шулай казый-казый 10нчы гасыр ахырына кадђр… Без ђлеге табылдыклар ярдђмендђ даталанган монгол яуларына кадђр булган чорны аерабыз. Катламны ташлап китеп булмый! Ул казу эшлђрен алып барган тикшеренњчелђр,  археологлар тарафыннан аерып чыгарыла. Шулай ук без башка шђџђрлђрдђн, беренче чиратта - Мђскђњдђн коллегаларыбызны чакырдык.  Академик Валентин Седов, аныћ тормыш иптђше Мария Седова, урта гасыр шђџђрлђре буенча зур белгечлђр, Санкт-Петербургтан Анатолий Кирпичников безгђ зур ярдђм књрсђтте...

Барлык казу эшлђре ачык булды. Менђ бу, безнећ мђгълњматлар буенча, монгол яуларына кадђрге чор катламы, дип књрсђттек. Шђџђрнећ мећьеллыгын исбатлау љчен бу ић ышанычлы дђлил булды. 10нчы гасыр азагыннан 11нче гасырда, 12нче, 13нче гасырда тупланган катлам бар. Бу ић борынгы катламнарныћ берсе, ђмма ул гына да ќитђрлек булмады. Катламда объектлар – торак, хуќалык корылмалары, каберлек калдыклары булырга тиеш, кеше тормышы шулардан башка мљмкин тњгел. Без аларны таптык – алар барысы да нђкъ менђ шул катламда ята иде. Ђмма без шђџђр турында сљйлибез икђн, ныгытмаларсыз кала булмый. Без ныгытмаларны да таптык. 10га якын казу эше Казанныћ борынгы ныгытмаларын љйрђнњгђ џђм датасын билгелђњгђ багышланды.

Яхшы, ныгытмалар да табылды, ђмма коллегаларыбыз безгђ яћа шелтђ белдерђ: «бу Кремль, ђ Кремльдђ хљкемдарлар яши џђм хђрби гарнизон урнаша. Ђ менђ калган халык катлаулары – кђсепчелђр, сђњдђгђрлђр кая яшђгђн? Эзлђгез!» Без  Кремль территориясеннђн чыктык, анда нђкъ шул дђвернећ џљнђрчелек эшчђнлеге эзлђрен таптык.

Безгђ яћадан каршы килделђр: «без 21нче гасырда яшибез, ђ сезнећ табылдыкларныћ барысы да археологик яктан, визуаль даталанган. Менђ керамиканы алыйк. Сез аны шул чорга карый дип ђйтђсез. Хђзер датаны билгелђњнећ тагын да тљгђлрђк, фђнни ысуллары бар бит». Мђсђлђн, књмерне радиоуглерод методы белђн, ђ керамиканы термолюминесцент анализ ярдђмендђ даталарга кирђк. Радиоуглерод методы белђн без Венада датаны билгелђдек, термолюминесцент анализны исђ, Берлинда њткђрдек.

Шул рђвешле, чех тђћкђсе булмаса да, без Казанныћ яшен башка табылдыклар нигезендђ исбатлаган булыр идек. Беренче чиратта бу – керамика, керамика булмаса, шђџђр турында сњз дђ булырга мљмкин тњгел.

Хатын-кыз бизђнњ ђйберлђре, хезмђт кораллары, хђрби корал –  бездђ боларныћ барысы да бар.  Аларныћ бљтенесе дђ ић борынгы чор – 10нчы гасыр азагы – 11нче гасыр башы белђн даталанган. Табылдыкларныћ бљтен бер комплексын љйрђнеп, без ђлеге датаны халыкара фђнни конференциялђрдђ тђкъдим иттек. Россия шђџђрлђренећ урта гасыр тарихын љйрђнњче зур археологлар, шулай ук чит коллегалары, тарихчылар, археологлар, нумизматлар, гуманитар фђннђрнећ башка тармаклары белгечлђре љч халыкара конференциягђ чакырылды. Шул рђвешле, коллегиаль тљстђ Казанныћ яшен исбатлауга ирештек.