Коры ќирдђ яшђњче ќан иялђре |
4. Бичура. Татарларныћ бичурасы рус халкыныћ «кикимора»сы белђн бернђрсђ. Ул татарга бер дђ зарарын тидермђсђ дђ, тљнлђ белђн аны тљрле рђвештђ борчып бетерђ: кычкыра, уйный, кљлђ, шаяра, йоклый торган кешене бер урыннан икенче урынга књчереп куя;
бер ќиргђ куелган нђрсђне икенче урынга яшереп куя. Татарларда аныћ хакында бер мђкаль бар: «Кая китте соћ ул нђрсђ, бичура урлады микђн ђллђ?» Томаланган мичне тљнлђ белђн ача, гомумђн, ул бик шаян нђрсђ. Бичура ничек килђ соћ ул љйгђ? Татарлар ул хакта менђ ничек итеп сљйлилђр: татар, љенђ мич салдырмыйча озак торып, аннары ул љйгђ књчеп керсђ, шул вакытта љйгђ бичура кереп кала. Бичураны йорттан куып чыгарып буламы? Кайсылары, моныћ љчен, йортны бљтенлђй сњтеп, башка урынга књчереп салырга кирђк, кайсылары, љйгђ аю кертеп чыгарсаћ да, бичура кача, дилђр.
5. Љй иясе. Аныћ бичурадан аермасы шул: ул йортта шаярмый, бђлки хуќага файдалы эшлђр эшли, аћа яхшылыгын тидерђ, кайсы йортта ул тђћкђ суга, кайсы йортта ќеп эрли, кайсында, калђмен шыгырдатып, язу яза, китап актара. Лђкин татар љй иясенећ хезмђте белђн турыдан-туры файдаланмый, ђмма аныћ шул хезмђте кешенећ эше ничек булачагын алдан књрсђтђ: љй иясе тђћкђ сукканда, аныћ «чык-чык» дигђн тавышын ишеткђн хуќа, сђњдђ итђ башласа, баеп китђ; љй иясенећ ќеп эрлђгђнен ишетњчелђр кул эшенђ тотынсалар, эшлђре яхшы бара, бђхетле тормыш белђн тора башлыйлар; љйдђ калђм шыгырдавын, китап актарган тавышны ишеткђн кеше галим була. Бу соћгы хђлдђ ђкиятлђрдђ байлык турында бер сњз дђ ђйтелмђгђн. Ахры, байлык дигђн нђрсђ гыйлем ђџеллђренђ џђркайда да ул хђтле билгеле булмаса кирђк. Татарлар бу яхшылык итњче џђм алдан хђбђр бирњче рухныћ барлыгы бары љйдђ тынычлык булганда гына џђм ялгыз утырганда гына сизелђ дилђр, џђм бу бик табигый дђ!
6. Абзар иясе. Йорт хайваннары, атлар, бигрђк тђ сыерларныћ хыялый хуќалары шулай атала. Ул ат, сыер абзарларында тора. Ул яраткан хайваннар џђрвакытта кљр, шома, матур булып, ул яратмаган хайваннар тирлђњчђн џђм бик тиз ябыгучан булалар. Татарлар арасында шундый кызык кешелђр бар: алар тирлђњчђн яки ябыгучан атларны «бу ат мића тљс тњгел», ягъни абзар иясе яратмый дип, сатып ќибђрђлђр.
7. Чђчђк анасы, чђчђк иясе. Татарларныћ фикерећчђ, балага чђчђк чыккач, аныћ зур чђчђклђрендђ чђчђк анасы тора. Кайсы татарлар чђчђк анасы гына барлыгын сљйлилђр, кайсылары икесе дђ бергђ яшилђр дип ышаналар.
8. Шњрђле. Русларныћ «леший»лары шикелле бернђрсђ. Шњрђлелђр урманда тора џђм алар ялгыз гына яшђмилђр. Алар татарларга кеше кыяфђтендђ књренђлђр. Шњрђленећ имчђклђре бик зур була, аныћ берсен ућ ќилкђсе, икенчесен сул ќилкђсе аркылы салган була, имеш. Ђгђр урманда аларга татар очраса, алар аны кети-кети уйнарга чакыралар; ђгђр дђ ул књнсђ, аны њтергђнче кытыклыйлар. Лђкин татар шњрђлене алдалый ала; ул аны ничек алдалый соћ? Балта белђн ярган агачка кул тыгып уйната да, шњрђле, аћгыралыгы аркасында, шунда ук џђлак була. Бу нинди уен соћ? Татар калын бер бњрђнђнећ буена таба балта белђн чаба да, бњрђнђ ярылып китђ; ул ярыкны кићђйтер љчен, татар аћа чљй кага. Шњрђле шул ярыкка бармакларын тыккач та, татар тиз генђ суккалап, чљйне чыгарып ташлый да, шњрђленећ бармаклары кысылып кала. Шњрђле, бармакларыныћ авыртуына чыдый алмыйча, бик каты акыра башлый, њзен бу бђладђн коткарып, татарны кытыклап њтерергђ њзенећ иптђшлђрен чакыра. Ђгђр дђ татар, шњрђленећ: «Син кем?»—дип соравына: |
